Hyperthermie bij kanker
Bij een groot aantal typen kanker kan hyperthermie een wezenlijk onderdeel van de behandeling zijn. In combinatie met ‘systemische’ behandeling (zoals bijvoorbeeld chemotherapie) verbetert hyperthermie de effectiviteit van de behandeling met 30%-50%, afhankelijk van de soort tumor en het orgaan waar de kanker aanwezig is. Wanneer hyperthermie de enige vorm van behandeling is, zijn de resultaten tussen de 13 procent1 (complete respons) en 51 procent (partiële respons) beter dan wanneer er geen enkele vorm van therapie wordt toegepast.
1 Bron
Hyperthermie
In combinatie met een andere behandeling kan hyperthermie tussen de 30 en 50 procent betere resultaten teweeg brengen dan wanneer de patiënt géén hyperthermie krijgt. Denk daarbij aan radiotherapie, chemotherapie, of aan immunotherapie en hormoontherapie. Dit geldt zowel voor curatieve als voor palliatieve behandeling. Bovendien zijn er vaak minder bijwerkingen. (Meer informatie vindt u op de pagina over kanker van deze website.
In voorgaande jaren hebben wij opvallend goede resultaten bereikt, bijvoorbeeld bij al dan niet uitgezaaide of terugkerende borstkanker,(dikke)darmkanker, baarmoederhalskanker, eierstokkanker, longkanker, alvleesklierkanker, halstumoren, sarcomen, melanomen, blaaskanker, prostaatkanker en andere vormen van kanker.
Effecten van Hyperthermie
Bij hyperthermie wordt door middel van (elektromagnetische) straling de temperatuur van het lichaam, in zijn geheel of op bepaalde plaatsen, verhoogd tot 40°C – 44°C.
Dat heeft een aantal gevolgen:
- De doorbloeding van een tumor is doorgaans gebrekkig. Hierdoor is de effectiviteit van chemotherapie (lage concentratie van de medicijnen in de tumor) en bestraling (zuurstofarme omgeving) geringer dan gewenst. Hyperthermie verbetert de bloedcirculatie naar de tumor(en) en uitzaaiingen en verhoogt op de 2de manier de effectiviteit van chemotherapie, hormoontherapie en bestraling.
- Hyperthermie verhoogt de concentratie van bepaalde eiwitten (HSP – Heat Shock Proteins). Deze eiwitten prikkelen het immuunsysteem om effectiever kankercellen aan te vallen en maken deze ook meer gevoelig voor de natuurlijke afweer van het lichaam.
- Het membraan van de kankercel wordt door de warmte weker (permeabiliteit), waardoor geneesmiddelen beter tot de tumor kunnen doordringen.
- Door de warmte en de straling worden kankercellen gedood of raken ze beschadigd. Gezonde cellen worden juist niet aangetast, in tegenstelling tot andere vormen van bestraling (zoals röntgenstraling), waarbij ook gezonde cellen getroffen kunnen worden.
- Hyperthermie voorkomt dat beschadigd DNA van kankercellen (beschadigd door chemotherapie of bestraling) zich kan herstellen. Hierdoor maakt het de behandelingen effectiever.
Meer over hyperthermie
Wat is hyperthermie?
Bij de behandeling van kanker kan soms gebruik gemaakt worden van hyperthermie om het effect van bestraling en/of chemotherapie te versterken.
Er zijn verschillende vormen van hyperthermie. In het Centrum Hyperthermie bieden we lokale hyperthermie en hyperthermie voor het hele lichaam.
Hyperthermie betekent: verhoogde temperatuur. En dat is precies wat er bij een behandeling met hyperthermie gebeurt. Hyperthermie is een behandeling waarbij de tumor wordt verwarmd tot 40 à 43°C. Dit gebeurt met microgolfstraling. De straling komt via speciale apparatuur in het lichaam.
De straling en de temperatuurverhoging zijn in principe onschadelijk voor normale lichaamscellen, maar hebben wel effect op kankercellen. Die raken erdoor beschadigd of gaan dood. Lees meer over de effecten van hyperthermie.
Hoe wordt hyperthermie toegepast?
Hyperthermie wordt meestal toegepast in combinatie met bestraling, chemotherapie, hormoontherapie en/of immuuntherapie.
Lees bij welke vormen van kanker hyperthermie een behandeling kan zijn.
Hoe werkt hyperthermie?
Bij hyperthermie wordt door middel van onschadelijke straling (elektromagnetisch of infrarood) de temperatuur van het lichaam plaatselijk of in zijn geheel verhoogd. Bij lokale hyperthermie kan de arts de temperatuur laten oplopen tot 40 à 43°C. Als het gehele lichaam wordt verwarmd, stijgt de temperatuur tot maximaal 39,5 graden. Als gevolg daarvan gebeurt er het volgende:
- De warmte en de straling doden of beschadigen kankercellen. Gezonde cellen worden juist niet aangetast, zoals wel gebeurt bij andere vormen van bestraling zoals röntgenstraling. De warmte doodt voornamelijk kankercellen in de kern van de tumor. Die kankercellen zijn relatief ongevoelig voor de effecten van bestraling en chemotherapie, omdat er op die plek onvoldoende toevoer van voedingsstoffen en zuurstof is.
- De doorbloeding van tumoren is doorgaans gebrekkig, waardoor het effect van chemotherapie en bestraling geringer is dan gewenst. Hyperthermie verbetert de bloedcirculatie naar de tumor(en) en de uitzaaiingen, en verhoogt op die manier de effectiviteit van chemotherapie, hormoontherapie en/of bestraling.
- Hyperthermie voorkomt dat het door chemotherapie of bestraling beschadigd DNA van kankercellen zich kan herstellen (Homologe recombinatie) . Hierdoor maakt hyperthermie deze behandelingen effectiever.
- Dit laatstgenoemde effect van hyperthermie is in 2011 in het wetenschappelijk tijdschrift Proceedings of the National Academy of Science (PNAS) gepubliceerd. Het bewuste onderzoek is uitgevoerd door het AMC en het Erasmus MC.
- Hyperthermie verhoogt de concentratie van bepaalde eiwitten (HSP – ‘Heat Shock Proteins’). Deze eiwitten prikkelen het immuunsysteem om effectiever kankercellen aan te vallen. Bovendien maken ze de kankercellen ook meer gevoelig voor de natuurlijke afweer van het lichaam.
De warmte van hyperthermie verandert de vorm (morfologie), de biochemie en het functioneren van de cellen. Door de hitte worden eiwitten in de (kanker)cellen beschadigd (denaturatie), de vetten (lipiden) in het celmembraan ondergaan peroxidatie (vetzuren worden instabiel en kwetsbaar) en het DNA wordt beschadigd. Voorwaarde om gezonde cellen niet te beschadigen is dat de temperatuur gecontroleerd wordt toegediend (niet te hoog).
Welke vormen van hyperthermie zijn er?
Er zijn vijf vormen van hyperthermie. Wij passen uitsluitend de twee eerstgenoemde toe.
Lokale hyperthermie
Deze vorm van hyperthermie kent diepe en oppervlakkige varianten van verwarming. De oppervlakkige behandeling reikt tot een centimeter of zes diepte. Lokale hyperthermie is in het geheel niet belastend voor de patiënt.
Total body hyperthermie
Tijdens deze behandeling wordt het gehele lichaam van de patiënt verwarmd tot maximaal 39,5 graden. Met andere woorden: er wordt koorts opgewekt. Dit is tamelijk belastend voor de patiënt en daarom alleen geschikt voor mensen die in een redelijke conditie verkeren.
Daarnaast zijn er nog drie vormen van hyperthermie:
Interstitiële hyperthermie
De artsen brengen verwarmingselementen in het weefsel om een gebied rondom een tumor te verwarmen.
Intracavitaire hyperthermie
Tumoren worden vanuit een lichaamsholte behandeld, bijvoorbeeld de slokdarm of de blaas.
Perfusie hyperthermie
Een gebied in het lichaam wordt “gespoeld” met verwarmde cytostatica. Een voorbeeld is de HIPEC-behandeling, een combinatie van chirurgie en chemotherapie.
Zijn er bijwerkingen?
Behandelingen met hyperthermie kennen vrijwel geen bijwerkingen. Maar er zijn situaties wanneer hyperthermie niet op haar plaats is. Bepaalde soorten pacemakers raken ontregeld door hyperthermie. Wij passen in dergelijke gevallen geen lokale hyperthermie toe.
Van total body hyperthermie zien wij af als bij patiënten sprake is van een slechte conditie, ernstig hartfalen, ernstige bloedarmoede en/of hartritmestoornissen. Ook bij uitzaaiingen in de hersenen passen wij géén total body hyperthermie toe. Wel is dan een lokale hyperthermiebehandeling mogelijk.
Soms is na een lokale behandeling hyperthermie de huid op de plaats van de behandeling korte tijd rood. Bij patiënten van wie het gehele lichaam wordt behandeld, zouden brandwonden kunnen ontstaan. Maar omdat wij extra doeken op het lichaam leggen, komt dat bij ons praktisch niet voor.
Sommige patiënten vinden de behandeling zwaar, vooral omdat zij last hebben van de constante warmte. In samenspraak met de patiënt doen wij er alles aan om ook voor hen de behandelingen zo comfortabel mogelijk te maken.
Is de werking van hyperthermie onderzocht?
Hyperthermie heeft in de reguliere geneeskunde een enorme vlucht genomen. In de laatste 50 jaar is er wereldwijd veel onderzoek naar de effecten gedaan. En dat gaat nog steeds door.
Nut van hyperthermie bij kankerbestrijding
Het nut van hyperthermie bij kankerbestrijding is niet alleen in het laboratorium aangetoond, maar ook door middel van klinisch onderzoek. Een voorbeeld is een zogeheten fase III klinisch onderzoek naar de effectiviteit van bestraling en chemotherapie in combinatie met hyperthermie bij een aantal indicaties. Onderzocht zijn terugkerende borstkanker, baarmoederkanker, slokdarmkanker, melanomen, hoofd- en halstumoren en sarcomen. Gebleken is dat hyperthermie de effectiviteit van bestraling en chemo vergroot tot zo’n 50 procent. Bovendien verminderen de bijwerkingen.
Deze uitkomsten zijn van groot belang. Want als een geneesmiddel of een behandelmethode een gunstig beoordeling krijgt in een fase III (klinisch) onderzoek, dan geldt het in de geneeskunde als zogeheten evidence based.
In 2011 zijn de resultaten gepubliceerd van verschillende onderzoeken naar de effecten van hyperthermie, gecombineerd met chemotherapie. Aangetoond is dat hyperthermie het herstel van het DNA van kankercellen voorkomt die beschadigd worden door chemotherapie (bron: wetenschappelijk tijdschrift PNAS).
Een onderzoek uit 2010 laat zien dat vrouwen met baarmoederhalskanker bij wie de combinatie chemotherapie/radiotherapie/hyperthermie werd toegepast 50% meer overlevingskansen hebben.
Zie voor meer informatie
Focus onderzoeken
Op dit moment richten verschillende klinische onderzoeken zich op blaaskanker, maag-darmkanker, alvleesklierkanker en prostaatkanker. Er zijn sterke aanwijzingen dat hyperthermie bij nog meer indicaties de resultaten van kankerbehandelingen verbetert. Met name geldt dat voor de behandeling met hyperthermie in een vroeg stadium van kanker.
In 2011 en 2012 hebben in ons Centrum Hyperthermie behandelingen van colon- en rectumcarcinomen (dikke darm) een 50 procent complete respons en 30 procent partiële respons opgeleverd. Alle patiënten hadden kanker in graad 3 en 4.
Bij de behandelingen van borstkanker waren de resultaten in 2015 en 2016: 55 procent complete respons en 30 procent partiële respons.
Sinds 2011 worden sommige hyperthermiebehandelingen vergoed door de ziektekostenverzekering.
Hyperthermie bij andere aandoeningen
Hyperthermie passen wij voornamelijk toe bij de behandeling van kanker. Echter kunnen ook andere aandoeningen met hyperthermie behandeld worden, zoals de ziekte van Lyme en bepaalde sportblessures. De behandelwijze en werking is in grote lijnen gelijk aan de behandelmethode bij kanker, zie “Hyperthermie bij kanker”. Voor meer specifieke informatie kunt u contact met ons opnemen.